Archive | Ocak, 2012

Sadece kullanmak için para ödemenizin gerekmediği anlamıyla “özgür” yazılım çoğunlukla hiç de “özgür” değildir. Böyle bir yazılımı başkalarına vermeniz yasaklanmış olabilir ve onu geliştirmeniz neredeyse kesinlikle engellenmiştir. Bedelsiz olarak lisanslanan bir yazılım genellikle pazarlama kampanyasında ilgili bir başka ürünün tanıtımı için veya daha ufak bir rekabetçiyi bertaraf etmek için kullanılan bir silahtır ve sürekli bedelsiz kalacağına ilişkin hiç bir garanti yoktur.

Gerçek özgür yazılım her zaman özgürdür. Kamuya açık (lisanssız) hale getirilen yazılım ise birileri tarafından alınarak özgür olmayan yazılımlarda kullanılabilir. Böylelikle yapılan herhangi bir geliştirme kamusal alanın dışında kalacaktır. Özgür kalması için bir yazılım telif hakkı ve lisans taşımalıdır.

Konuya yabancı insanlar için bir yazılım ya özgürdür ya da değildir. Gerçek hayat bundan çok daha karmaşık durumları içerir. İnsanların özgür yazılımdan bahsederken neleri kastettiklerini anlamak için yazılım lisanslarının dünyasında kısa bir gezinti yapmalıyız.

Telif hakları belirli tipte eserlerin yaratıcılarının haklarını korumayı sağlayan bir yöntem sunar. Pek çok ülkede yazdığınız yazılım otomatik olarak telif hakkı taşır. Bir lisans, diğerlerinin yazarın eserini (bu durumda yazılım) onun kabul ettiği şekilde kullanmasına olanak tanır. Bir yazılımın ne şekillerde kullanılabileceğini açıklayan bir lisans içermesi yazara bağlıdır. Telif haklarının tam bir tartışması için: http://www.copyright.gov/ bağına bakabilirsiniz.

Elbette, farklı koşullar farklı lisansların kullanımını gerektirir. Yazılım firmaları mallarını korumaya bakarlar; bu yüzden sadece derlenmiş (insan tarafından anlaşılmayan) kodları piyasaya sürerler ve yazılımın kullanımına pek çok kısıtlama getirirler. Diğer taraftan özgür yazılım yazarları genel olarak aşağıdaki koşulların belirli bir birleşiminin sağlanmasını gözetirler:

* Kodlarının sahipli yazılımlarda kullanımına izin vermemek. Kodlarını herkesin kullanması için çıkardıklarından başkalarının onu çalmasını istemezler. Bu durumda kodun kullanımı bir güven meselesidir: aynı şartlarda davrandığın sürece kodu kullanabilirsiniz.
* Yazarın kimliğinin korunması. İnsanlar eserleri hakkında büyük gurur duyarlar ve isimlerinin bir başkası tarafından eserden çıkarılması veya eseri, bir başkasının kendisinin yazdığını iddia etmesini istemezler.
* Kaynak kodun dağıtımı. Pek çok ticari kodun problemlerinden bir tanesi şudur ki hatalarını düzeltemez veya özelleştiremezsiniz, çünkü kaynak kodu mevcut değildir. Ayrıca şirket sizin kullandığınız donanımı desteklemeyi bırakabilir de. Çoğu özgür lisans, kaynak kodun dağıtımını zorunlu kılar. Bu durum yazılımı kendi ihtiyaçlarına göre özelleştirmesine izin vermek suretiyle kullanıcısını korur. Bu konu daha sonra tartışılacak açılımlara da sahiptir.
* Kendi eserlerinin bazı parçalarını içeren başka eserlerin (telif hakları tartışmalarında böyle eserlere türetilmiş eserler denir) aynı lisansı kullanmasını zorunlu kılmak.

Pek çok insan kendi lisanslarını yazarlar. İstediğiniz özellikleri içeren bir lisans yazmak çok sayıda incelik içerdiğinden bu pek uygun görülmez. Sıklıkla açık olmayan ifadeler ve birbiriyle çelişen şartlar ortaya çıkar. Bir mahkemede haklarınızı savunacak bir lisans yazmak daha da zordur. Neyseki, isteğinizi muhtemelen karşılayacak önceden yazılmış lisans seçenekleri mevcuttur.

En sık rastlanan üç lisans şunlardır:

* GNU Genel Kamu Lisansı (GPL). Yazılım lisansları konusunda aydınlatıcı bilgiler ve lisansın bir kopyası GNU web sitesinde bulunabilir. Bu, dünyada en yaygın şekilde kullanılan özgür yazılım lisansıdır.
* Artistik Lisans.
* BSD tipinde lisans.

Bu lisansların sahip olduğu ortak özelliklerin bazıları şunlardır.

* Yazılımı istediğiniz sayıda makineye kurabilirsiniz.
* Aynı anda herhangi sayıda insan yazılımı kullanabilir.
* Yazılımın istediğiniz sayıda kopyasını çıkarabilir ve istediğiniz herhangi birine verebilirsiniz (özgür veya açık yeniden dağıtım).
* Yazılımı değiştirmek konusunda hiçbir kısıtlama yoktur (belirli notları değiştirmemek dışında).
* Yazılımı dağıtmak, hatta satmak konusunda hiçbir kısıtlama yoktur.

Yazılımı satmanıza izin veren bu son madde özgür yazılım fikrine karşı gibi görünebilir. Aslında bu onun güçlü yönlerinden biridir. Lisans, kısıtlama olmadan dağıtıma izin verdiği için bir kişi bir kopyaya sahip olduktan sonra onu kendisi dağıtmaya devam edebilir. Hatta bu kopyaları satmayı deneyebilir. Pratikte bir yazılımın elektronik kopyalarını çıkarmak aslında hiç bir masraf gerektirmez. Arz ve talep dengesi ücreti düşük tutacaktır. Satıcı, CD gibi bir ortam üzerinde dağıtılması uygun olan büyük bir yazılım veya yazılımlar toplamı için istediği miktarda ücret talep edebilir. Bununla birlikte, kâr marjı çok yüksek olursa yeni bir satıcı pazara girer ve rekabet fiyatları düşürür. Bunun bir sonucu olarak çok sayıda CD ile gelen bir Debian sürümünü düşük bir ücret karşılığı satın alabilirsiniz.

Özgür yazılım tamamıyla kısıtlamalardan yoksun olmasa da (sadece kamuya açık yazılımlar bu özelliktedir) kullanıcıya işlerini halletmek için ihtiyaç duyduğu esnekliği verir. Aynı zamanda da yazarın haklarını korur. İşte özgürlük budur.

Debian GNU/Linux projesi özgür yazılımın güçlü bir destekçisidir. Yazılımlar için çok sayıda farklı lisans kullanıldığından özgür yazılıma makul bir tanım getiren yönergeler Debian Özgür Yazılım Yönergeleri (Debian Free Software Guidelines – DFSG) geliştirilmiştir. Sadece DFSG’ye uyan yazılımların Debian’ın ana dağıtımına girmesine izin verilir.

debian.org