Archive | Haziran, 2014

Özgür yazılım kavramı, kullanıcıların, yazılımı çalıştırma, kopyalama, dağıtma, üzerinde çalışma, değiştirme ve geliştirme özgürlükleriyle ilgili bir kavramdır. Daha açık konuşacak olursak, “özgür yazılım” kavramı, yazılım kullanıcıları dört olmazsa olmaz özgürlüğe sahiplerdir demektir:

• Herhangi bir amaç için yazılımı çalıştırma özgürlüğü (0 numaralı özgürlük).
• Her ne istiyorsanız onu yaptırmak için programın nasıl çalıştığını ögrenmek ve onu değiştirme özgürlüğü (1 numaralı özgürlük). Yazılımın kaynak koduna ulaşmak, bu iş için önkoşuldur.
• Kopyaları dağıtma özgürlüğü. Böylece komşunuza yardım edebilirsiniz (2 numaralı özgürlük).
• Tüm toplumun yarar sağlayabileceği şekilde programı geliştirme ve geliştirdiklerinizi (ve genel olarak değiştirilmiş sürümlerini) yayınlama özgürlüğü (3 numaralı özgürlük). Kaynak koduna erişmek, bunun için bir önkoşuldur.

Bir program, eğer kullanıcıları bu özgürlüklere sahipse özgür yazılımdır. Yani, kopyalarını değiştirerek ya da değiştirmeden, ücretli ya da ücretsiz, herhangi bir yerdeki herhangi birine dağıtmaya serbest olmalısınız. Özgür olmak demek (bu meyanda), tüm bunları yapmak için izin istemek ya da izin için ödeme yapmak zorunda olmamanız demektir.

Ayrıca değişiklikler yapmak ve bu değişiklikleri özel olarak kendi işinizde veya oyununuzda kullanma özgürlüğünüz de olmalı. Değişikliklerinizi yayımladığınızda da, hiç kimseyi haberdar etmenize gerek olmamalıdır.

Bir programı kullanma özgürlüğü demek, onu, herhangi bir bireyin ya da kurumun, herhangi bir bilgisayar sistemi üzerinde, herhangi bir iş için geliştirici ya da bir başka şey ile iletişim kurmak zorunluluğu olmadan kullanabilmek demektir. Bu özgürlükte kullanıcının amacı önemlidir, geliştiricininki değil; Sen, bir kullanıcı olarak kendi amaçların için bir programı çalıştırmaya özgürsün ve eğer bir başkasına dağıtırsan, o da kendi amaçları için programı çalıştırmaya özgürdür, ama kendi amaçlarınız için onu zorlayamazsınız.

Programın kopyalarının dağıtımı özgürlüğü, programın hem değiştirilmiş hem de değiştirilmemiş, kaynak kodunda olduğu gibi ikili veya çalıştırılabilir halini içermesi zorunludur. (Programları çalıştırılabilir halleri ile dağıtmak kolayca yüklenebilen özgür işletim sistemleri için gerekiyor) Eğer, belli bir yazılımın ikili ya da çalıştırılabilir bir biçimini oluşturmak olanaksızsa (ki bazı diller bu özelliği desteklemiyor), o zaman sorun yok; ancak, program, bu biçimlerden herhangi birine sokmanın bir yolunu bulduğunuzda, programı yeniden dağıtmaya hakkınızın olması gerekir.

Değişiklikler yapma ve geliştirilmiş sürümlerini yayımlama özgürlüklerine sahip olabilmek için, mantıklı olmak için programın kaynak kodlarına erişmeniz zorunludur. Bu nedenle, kaynak koda erişim, özgür yazılım için gerekli bir durumdur.

1 numaralı özgürlük özgün sürümün yerine kendi değişiklik yaptığınız sürümü kullanabilmenizi de içerir. Eğer program bir başkasının değişiklik yapılmış sürümlerini çalıştıracak, ancak sizinkileri reddedecek şekilde tasarlanmış bir ürün ile birlikte geliyorsa — bu işlem “tivolaştırma”² ya da (kara liste aracılığıyla) “güvenli açılış” olarak bilinir — 1 numaralı özgürlük uygulamada bir özgürlük olacağı yerde teorik bir düş olacaktır.

Bir program üzerinde değişiklik yapmanın önemli yollarından biri de, mevcut özgür altyordam ve modülleri birleştirmektir. Eğer programın lisansı, var olan bir bölümün içerisine ekleme yapamayacağınızı diyorsa, örneğin eklediğiniz her kodun telif hakkı sahibi olmanız gerektiğini söylüyorsa, o lisans, özgür olarak tanımlamak için çok kısıtlayıcıdır.

Bu özgürlüklerin gerçek hayatta uygulanabilir olması için, yanlış bir şey yapmadığınız sürece, değiştirilemez olmaları gerekir; eğer geliştirici, bir soruna neden olabilecek hiçbir şey yapmadığınız halde, yazılımın lisansını değiştirecek güce sahipse, o halde o yazılımı özgür değildir.

Buna rağmen, özgür yazılımı dağıtma konusundaki birtakım kurallar, merkezi özgürlüklerle çakışmadığı sürece, kabul edilebilir. Örneğin, copyleft, (basitçe söyleyecek olursak) yazılımı dağıtırken, diğer insanların özgürlüklerini hiçe sayan kısıtlamalar ekleyememeniz için konmuş kuraldır. Bu kural, merkezi özgürlükler ile çakışmaz; hatta onları korur.

Özgür yazılım, ticari olmayan demek değildir. Özgür bir program, ticari kullanım, ticari geliştirme ve ticari dağıtım için kullanılabilir. Özgür yazılımların ticari geliştirilmeleri artık alışılmadık bir durum değil; artık özgür ticari yazılımlar çok önemlidir. Özgür yazılımın kopylarına sahip olmak için ücret ödemeniz gerekebilir veya kopyaları hiçbir ücret karşılığı olmadan da edinmiş olabilirsiniz. Kopyalara nasıl sahip olduğunuzdan bağımsız olarak, herzaman için yazılımın kopyalama, değiştirme ve hatta kopyalarını satma haklarına sahipsinizdir.

Bir değiğikliğin aslında bir iyileştirme meydana getirip getirmemiş olacağı özneseldir, yani yoruma açıktır. Özünde, eğer sizin yaptığınız değişiklikler birbaşkasının onları iyileştirme saymasıyla sınırlılarsa, bu özgürlük değildir.

Yeniden düzenlenmiş bir sürümü paketlemeye dair kurallar, yeniden düzenlenmiş sürümleri, yayınlama özgürlüğünüzü engellemediği sürece ya da yeniden düzenlenmiş sürümler yapmanıza ve özel olarak kullanmanıza izin verdiği sürece kabul eidilebilirler. Aynı şekilde, eğer bu yolla sürümü kullanılabilir yaparsanız, şu halde de ulaşılabilir yapmanız gerekir kuralları da kabul edilebilir. (Bunun gibi bir kural hala size kendi sürümünüzü yayınlayıp yayınlamama seçeneği bırakıyor.) Kendi sürümlerinizi kamuya açarken, sürümlerin kaynak kodunun yayınlanmasına dair kurallar da kabul edilebilirler. Lisansın, eğer değiştirilmiş bir sürümü dağıttıysanız ve bir önceki geliştirici bir kopya istediğinde, bir tane göndermek zorunda olmanız veya yaptığınız değişikliklerde kendinizi tanıtmanızı gerektirmesi de kabul edilebilirdir.

http://www.google.com/profiles/pittle.org

özgür yazılım, copyleft yazılım ile diğer yazılım kategorileri ve bunların birbirleriyle ilişkilerini görmek için Özgür Yazılım Kategorileri sayfasına bakın.

Bazen devletin ihracat kontrolü yasaları ve ticari yaptırımlar, yazılımınızın kopyalarını uluslararası dağıtma özgürlüğünüzü kısıtlayabilir. Yazılım geliştiricileri, bu kısıtlamaları yeniden düzenleme ya da ortadan kaldırma gücüne sahip değildirler, ama yapabilecekleri ve yapmaları gerekenf şey, yazılımın kullanma koşulu olarak bu yaptırımları içermesini reddetmektir. Bu yolla kısıtlamalar, yargılamaların dışında kalan etkinlik ve kişileri etkilemeyeceklerdir. Bu nedenle, özgür yazılım lisansları hiçbir ihracat kontrolü yasasına uyma zorunluluğunu olmazsa olmaz özgürlüklere koşul koymamalıdır.

Birçok özgür yazılım lisansı telif hakkına dayanır ve ne gibi gereksinimlerin telif hakkına dayatılacağına dair sınırlamalar vardır. Eğer bir telif hakkı tabanlı lisans, yukarıda açıkladığımız özgürlüklere saygı gösteriyorsa, daha önce beklemediğimiz herhangi türden bir sorunla karşılaşma olasılığımız zayıf olacaktır (aslında bu ara sıra olur). Buna rağmen, bazı özgür yazılım lisansları sözleşmelere dayanmaktadır ve bazı sözleşmeler, olağan kısıtlamalara geniş bir şekilde dayatılabilmektedir. Bu da, bir lisansın kabul edilemez kısıtlamalara ve özgür olarak kabul edilmemesine dair mümkün birçok yol olduğunu belirtir.

Büyük olasılıkla, olabilecek tüm yolları burada listeleyemeyebiliriz. Eğer bir sözleşme tabanlı lisans, kullanıcıyı telif hakkı tabanlı bir lisansın yapamayacağı, alışılmadık bir şekilde kısıtlarsa ve burada meşru olarak açıklanmamışsa, o halde bu konu hakkında düşünmemiz gerekir ve bunu herhalde, özgür olmayan bir lisans olarak tanımlayacağızdır.

Özgür yazılım hakkında konuşurken bedava gibi terimler kullanmaktan kaçınmak en iyisidir. Çünkü insanlar, konunun özgürlükle ilgili değil, parayla ilgili olduğunu sanabilirler. Korsanlık gibi bazı genel terimleri temsil eden düşünceleri desteklemeyeceğinizi umuyoruz. Bu terimler ile ilgili bir tartışma için Kullanmaktan Kaçınılması Gereken Kelimeler ve Deyimler sayfasına bakabilirsiniz. özgür yazılım kavramının birçok dile çevirisini içeren bir listemiz var.

Son olarak, özgür yazılım tanımında belirtilen kıstaslar gibi açıklamaların dikkatli çevrilmesi gerektiğine dikkat çekmek istiyoruz. Bir yazılım lisansının ögür yazılım lisansı olup olmadığna karar vermek için onu kesin kelimelerle olduğu gibi ruhunun da uyup olmadığını da belirliyoruz. Eğer bir yazılım lisansı, mantıksız kısıtlamalar içeriyorsa ve bu durumu buradaki kıstaslar içinde açıklamadıysak bile, bu lisansı reddederiz. Bazen, bir lisansın kabul edilebilir olup olmadığına karar verirken, lisans gereksinimleri, kapsamlı düşünmeyi ya da bir avukatla görüşmeyi gerektiren konuları içerebiliyor. Yeni bir konu hakkında bir sonuca vardığımızda, mevcut lisansların neyi sınırladığını ya da sınırlamadığını açıkça belirtmek için bu kıstaslar sıklıkla güncelliyoruz.

Eğer bir lisansın, söz ettiğimiz kıstasları sağlayıp sağlamadığıyla ilgileniyorsanız, lisansların listesi sayfasına bakın. Eğer ilgili olduğunuz lisans, burada listelenmemişse, tüm merak ettiklerinizi, bize <licensing@gnu.org> adresine eposta yollayarak sorabilirsiniz.

Eğer yeni bir lisans yazmayı düşünüyorsanız, bu adrese yazarak FSF ile irtibat kurunuz. Değişik özgür yazılım lisanslarının çoğalması, kullanıcıların lisansları anlayabilmek için daha fazla çaba sarf edeceği anlamına gelir; belki sizin için, gereksinimlerinizi karşılayabilecek mevcut bir Özgür Yazılım lisansı bulmanızda yardımcı olabiliriz.

Eğer bu olanaksızsa ve gerçekten yeni bir lisansa gereksiniminiz varsa, bizim yardımımızla, lisansınızın bir Özgür Yazılım lisansı olduğunu temin edebilir ve olası uygulama sorunlarından kurtulabilirsiniz.

Yazılımın Yanında

Yazılımın özgür olmasını gerektiren aynı sebeplerden dolayı ve kılavuzların da yazılımın bir etkili parçası olduğundan Yazılım kılavuzları da özgür olmak zorundadır

Aynı görüşler diğer kullanışlı uygulamalar için de mantıklıdır — yani, öğrenim ve başvuru işleri gibi kullanışlı bilgi sunan işler. Wikipedia en iyi bilinen örnek.

Her hangi bir çalışma özgür olabilir, ve özgür yazılım tanımı da her çeşit çalışmaya uygun özgür kültürel çalışmalar tanımına genişletildi.

Açık Kaynak?

Diğer bir grup, özgür yazılım kavramına benzer (ancak aynısı değil) açık kaynak diye bir terim kullanmaya başladı. Biz, özgür yazılım terimini tercih ediyoruz, çünkü bu terimin ücret yerine özgürlüğü simgelediğini bir kere duyduğunuzda, bu terim artık size düşünce özgürlüğünü çağrıştırır. Ancak açık kelimesi, asla özgürlüğe işaret etmez.

Tarih

Arada sırada açıklık kazandırmak için Özgür Yazılım Tanımını gözden geçirip düzeltiriz. Burada o düzenlemelerin bir listesini tam olarak nelerin değiştiğini gösteren bağlantılar ile birlikte veriyoruz ki diğerleri dilerlerse geçmişi düşünebilsin, gözden geçirebilsinler.

• Sürüm 1.80: 1 numaralı özgürlük uygulanabilir olmalıdır, yalnızca teorik değil; örn., tivolaştırma olmamalı.
• Sürüm 1.77: Tam bir yerini alma olmasa bile, lisansda geriye dönük değişiklikler yapmanın kabuledilebilir olmadığını açıklığa kavuştur.
• Sürüm 1.74: Yeterince açık olmayan veya bazı yerlerde sözü geçen ancak heryerde belirtilmemiş olan dört noktanın açıklamaları:
• “İyileştirmeler”, lisans hangi türden değiştirilmiş sürümleri yayımlayabileceğinizi önemli bir şekilde kısıtlayabilir anlamına gelmez. 3 numaralı özgürlük yalnızca değişikliklerin değil, aynı zamanda değiştirilmiş sürümlerin de dağıtılmasını içerir.
• Varolan mödüllerin birleştirilmesi ile, uygun şekilde lisansları olanlar kastedilmiştir.
• Dışarı aktarım kontrolleriyle ilgili noktanın neticesini açıkca belirt.
• Bir lisans değişikliğini yürüre koymak eski lisansı feshetmeyi meydana getirir.
• Sürüm 1.57: “Yazılımın Ötesinde” kısmını ekle.
• Sürüm 1.46: Özgürlükte kimin hangi neden için olursa olsun programı çalıştırmasının önemini açıkla.
• Sürüm 1.41: Kontrata dayalı lisanslar hakkındaki sözleri açıklığa kavuştur.
• Sürüm 1.40: Özgür bir lisansın kendi değişikliklerinizi yaratmak için diğer mevcut özgür lisansları kullanmanıza izin vermesi gerektiğini anlat.
• Sürüm 1.39: Bir lisansın, halka açık kullanıma koyduğunuz bir yazılımın sürümleri için kaynak kodunu tedarik etmenizi gerekli kılmasının kabul edilebilir olduğunu belirt.
• Sürüm 1.31: Bir lisansın, değişikliklerin sahibi olarak sizin kendinizi göstermenizi mecbur kılmasının kabul edilebilir olduğunu belirt.
• Sürüm 1.23: Kontrat tabanlı lisanslar hakkındaki olası sorunlara işaret et.
• Sürüm 1.16: Çalıştırılabilir dosyaların dağıtılmasının neden önemli olduğunu açıkla.
• Sürüm 1.11: Özgür bir lisansın, dağıttığınız sürümlerin bir kopyasını programın sahibine göndermenizi zorunlu kılabileceğini belirt.

Sürüm numaralarının araları açık, çünkü tanımın asıl meselesini değiştirmek yerine bağlantıları düzenleyen, çeviriler ekleyen, vb. diğer pek çok değişiklik de var. Eğer yapılan değişikliklerin tam bir listesine gözatmak isterseniz, bunu cvsweb arayüzümüzden yapabilirsiniz.